Column Stefan Kraft van Ermel: Kerstmis en de Gouden Eeuw
Van de week liep ik halverwege zo’n druilerige avond, waarvan we er de laatste weken wel meer hebben gehad, van het Oostereiland naar het oude centrum van Hoorn. Cinema Oostereiland had zojuist een meeslepende filmhuis film vertoond en nog nagenietend stapte ik vanuit de zijuitgang de regenachtige avond in. Via het sfeervol verlichte ‘Cultuurplein’, de vroegere luchtplaats van de gevangenis die in de Hoornse volksmond bekend stond als de ‘Krententuin’, verliet ik het tussen 1662 en 1665 aangelegde eiland. Oostereiland was ooit – samen met Westereiland, nu Visserseiland geheten – bedoeld om de havencapaciteit van een economisch florerend Hoorn te vergroten. Als je nu rondloopt, zeker in deze druilerige kerstperiode, is het een raar idee dat je over grond loopt waar niet zo gek lang geleden de gevangenen gelucht werden.
In Hoorn ligt de historie niet achter je, maar loop je er dagelijks doorheen
Nu is het in Hoorn überhaupt bijna onmogelijk om rond de haven en het centrum ergens te lopen zonder dat je afdwaalt naar vroeger tijden. Diep weggedoken in de kraag van mijn jas passeer ik de typische havenkroegjes op de hoeken van de Italiaanse Zeedijk, terwijl tegelijk rechts van mij de voor Hoorn zo karakteristieke Hoofdtoren opdoemt. De robuuste gevechts- en verdedigingstoren die de kop van het Hoofd en het Houten Hoofd markeert. Overal zie ik nu historische, afgemeerde schepen van de Bruine Vloot liggen. De Veermanskade en de Oude Doelenkade baden in een feestelijke verlichting die langs de tuigage en de masten van botters, tjalken en fluitschepen zijn bevestigd. Zachtjes klotst het water tegen de kaaien en deinen de lichtjes op en neer. Langs het huis van schipper Willem IJsbrantsz. Bontekoe loop ik linksaf de Nieuwendam op, richting Vismarkt en Grote Havensteeg. Daar wil ik zo dadelijk doorsteken naar de Rode Steen, om te zien hoe mooi de ijsbaan er bij ligt, de kerstboom uittorent boven de gezelligheid en de feestverlichting… Nog even voorbij de gigantische kaaspakhuizen aan het Venidse, ook al weer een naam die rechtstreeks verwijst naar de bloeiende zeehandel die Hoorn in de Gouden Eeuw met Venetië onderhield, en de Bierkade. Door de Grote Havensteeg. Ik ben er bijna.
Hoe zou dat vroeger zijn gegaan?
Zodra je de Rode Steen op loopt, ontkom je er al helemaal niet meer aan… Het Westfries Museum (het oude Statencollege) en De Waag, van architect Hendrick de Keyser, het middelpunt van de historische kaasmarkt, trekken direct je aandacht. Beide markante panden ademen de Westfriese Gouden Eeuw en handel en kijken tevreden neer op de schaatsende kinderen op de feestelijk verlichte ijsbaan. Het voelt nostalgisch, maar is dat terecht? Vierde men in Hoorn en West-Friesland ook al kerstmis, bijvoorbeeld in de Zeventiende Eeuw?
Nou reken maar! Hoewel er in Europa en dus ook in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden verschillend werd gedacht, zelfs werd geruzied over de manier waarop de geboorte van Jezus Christus moest worden gevierd, er werd doorgaans wel degelijk overal uitbundig kerst gevierd! Ook in de Gouden Eeuw was kerstmis het ultieme familiefeest compleet met feestelijke dis vol heerlijkheden, voor wie het zich konden permitteren. Helemaal deftig was het om het kerstmaal ‘op smaak te brengen’ met de letterlijk ‘peperdure’ specerijen die de VOC uit de Oost had meegebracht, zoals gember, kruidnagel, foelie, steranijs, kerrie, kurkuma, kaneel en natuurlijk peper. En verder was het koud, bitter koud. Er was sprake van een ‘kleine ijstijd’, het sneeuwde dikwijls in december en in de straten en steegjes warmden ‘gewone’ mensen zich bij zelf aangelegde vuurtjes. Centrale verwarming bestond nog niet.
Goede doelen, zorgzaamheid en gastvrijheid zijn van alle tijden
Dacht de gegoede burgerij uit de Gouden Eeuw dan alleen aan zichzelf? Zeker niet. De kerstperiode van toen lijkt sterk op die van tegenwoordig, compleet met liefdadigheid en goede doelen, zoals het collecteren voor ‘de armen’, goed vergelijkbaar met wat nu ‘Serious Request’ heet. De ‘Armenzorg’ en de ‘Bedeling’ waren trouwens het hele jaar door goed georganiseerd. Elk gezin of iedere zieke, oudere of alleenstaande stond keurig geregistreerd. Overigens kon de ‘Gouden Eeuw-er’ zich dat ook permitteren, die gulheid. Ons gewest West-Friesland, met Hoorn en Enkhuizen als kernen, lag aan de Zuiderzee. We waren onderdeel met een eigen kamer (!) van de Vereenigde Oostindische Compagnie, beter bekend als de VOC en groeiden uit tot de rijkste steden van de Republiek. Dit economische succes trok – ook toen al – immigranten en vluchtelingen vanuit de hele wereld aan. Onze relatieve tolerante houding, en gastvrijheid tegenover verdrukten, gepaard aan ‘gezonde koopmansgeest,’ zorgden ook voor een toename van onze welvaart.
De Gouden Eeuw, het vieren waard
Steden als Middelburg, Dordrecht, Delft, Den Haag, Leiden, Haarlem, Amsterdam en ook Hoorn en Enkhuizen hebben 2019 uitgeroepen tot het ‘Jaar van de Gouden Eeuw’. In en rond deze steden worden tal van activiteiten georganiseerd. Ook valt het aankomende jaar samen met de 350-ste sterfdag van misschien wel onze bekendste landgenoot uit de Gouden Eeuw, Rembrandt Van Rijn.
Zeker zijn niet alle activiteiten en wijzen van handel drijven van onze voorouders goed te praten, zelfs niet vanuit de tijdgeest van toen. Toch is er alle reden om de absolute bloeitijd van ons recente verleden, de Gouden Eeuw, met elkaar te herdenken en te vieren. Al is het maar om te zien en te weten waar we vandaan komen. Kerstmis als het feest van het licht en de hoop, vormt daarbij een mooie opmaat. Laten we onze welvaart delen en vieren met elkaar. Namens alle collega’s van Hoorn Marketing wens ik iedereen die woont, werkt en leeft in West-Friesland, een fijne kerst en een gezond en voorspoedig 2019!
Stefan Kraft Van Ermel
